می‌توان گفت، صفحه‌آرایی مجموعه‌‍ای از روش‌های بصری است، برای جذب خواننده یا مخاطب.
البته از بعد دیگر اگر به جزئیات این کار دقت کنیم، برای این که به دو هدف فوق دست یابیم، باید مواردی را مورد توجه قرار دهیم. مواردی مانند انتخاب نوع فونت مناسب برای هر بخش، اندازه فونت درست، فاصله بین خطوط به صورت صحیح، استاندارد بودن حاشیه‌های کتاب، طراحی و گرافیک داخلی، درج مناسب عکس‌ها و نمودارها و سایر اجزا تشکیل‌دهنده صفحات یک کتاب، می‌تواند به خوانش راحت‌تر و بهتر خواننده و مخاطب کمک شایانی کند. یک صفحه‌آرای حرفه‌ای، با داشتن خلاقیت و دید بصری مناسب، می‌تواند این کار را به نحو مطلوبی انجام دهد.
مهمترین نکته در ابتدای شروع صفحه‌آرایی، انتخاب قطع و اندازه مناسب برای چاپ است. هر چه تعداد صفحات بیشتر باشد، باید اندازه قطع کتاب را بزرگ‌تر گرفت و برعکس. در حقیقت، تناسب بین تعداد صفحات و قطع انتخابی، به روند انتخاب کتاب و مطالعه خواننده، کمک زیادی می‌کند.
یک کتاب دارای سه حاشیه بالایی، پایینی و بیرونی است. در حاشیه بالا عنوان کتاب، عنوان فصل، شماره صفحه و غیره درج می‌شود، که به هدر معروف است. حاشیه پایینی در واقع محل اعلام اتمام متن صفحه جاری است و برای پانویس، درج توضیحات اضافی و یا حتی شماره صفحه استفاده می‌شود، که به آن فوتر می‌گویند. حاشیه بیرونی کتاب، به منظور ایجاد فضای لازم برای نگه داشتن کتاب توسط انگشتان دست به کار می‌رود. معمولا برای هر اندازه کتاب یک استاندارد حاشیه‌ای برای هر سه بخش وجود دارد، که صفحه‌آرا از آن استفاده می‌کند. برای قطع‌های خاص و غیراستاندارد، دست صفحه‌آرا برای تغییرات در انتخاب اندازه این حاشیه‌ها باز است.
برای متن و تیترها و موارد دیگر همیشه رعایت فونت مناسب بسیار پراهمیت است. برای جلب توجه بیشتر در تیترها یا عناوین خاص داخل متن که نیاز به توجه بیشتری دارند، برای فونت‌ها دو حالت بلد و ایتالیک در نرم‌افزار ورد تعبیه شده است. شایان ذکر است که علاوه بر انتخاب نوع فونت مناسب، فاصله بین خطوط، کلمات و پاراگراف‌ها بسیار مهم هستند، زیرا در خوانایی و ظرافت کتاب بسیار تاثیرگذار است.
اگر کتاب، مقاله و پایان‌نامه، دارای عکس و نمودار باشد، انتخاب مکان مناسب از دید بصری بسیار مهم است. هم‌چنین رده سنی و نوع کتاب در چینش و نگارش توضیحات مرتبط با عکس کاملا متفاوت است. در واقع این مکان‌یابی باید به شکلی باشد که در روند خوانش مخاطب خللی وارد نکند و حتی به این روند بهبود بخشد.
باید دقت شود که حاشیه صفحات متناسب باشد و فضای کافی برای دور آن در نظر گرفته شود. با توجه به برش صفحات در هنگام چاپ، انتخاب فضای کافی برای متون و در نظر گرفتن مقدار فضای استاندارد برای برش صفحات در چاپ‌خانه، اهمیت زیادی دارد. یک صفحه‌آرای با تجربه، اهمیت این موضوع را به درستی درک می‌کند و در این امر دقت لازم را انجام می‌دهد. البته گاهی دیده شده است که هر چقدر یک صفحه‌آرا دقت کافی و وافی را داشته باشد، باز در عمل به علت قصور چاپ‌خانه، برش دور صفحات بیش از حد استاندارد شده و صفحات کم حاشیه می‌شوند. مسلما این موضوع کار را برای خواننده، در هنگام خوانش کتاب سخت و دشوار می‌کند.
یکی دیگر از این اشتباهات یا ایرادات رایج، وجود یک تک سطر در انتهای صفحه است، که ادامه متن در صفحه بعدی آن درج می‌شود. برای این که این موضوع اتفاق نیفتد، می‌توان این تک سطر را به صفحه بعد منتقل کرد تا یکپارچگی پاراگراف حفظ شود.
این جزییات به سلیقه و خلاقیت صفحه‌آرا بستگی دارد. به عنوان مثال برخی در صفحه‌آرایی شروع فصل از کتاب را از نیمه میانی کتاب آغاز می‌کنند یا طرحی را برای این بخش اختصاص می‌دهند. در بخش آغازین کتاب هم، جایی که مشخصات کتاب، اسامی نویسندگان، مقدمه و پیش‌گفتار، سرفصل‌ها و مواردی از این دست وجود دارد، می‌تواند با مهارت صفحه‌آرا از جذابیت منحصر به فردی برخوردار شود. پس یک صفحه‌آرا در حقیقت هنرمندی است که علاوه بر شناخت قوانین ادبی و نگارشی، دید گرافیکی بسیار مناسبی باید داشته باشد.
صفحه‌آرایی‌های ساده که میزان گرافیک مورد استفاده در آن کم می‌باشد، معمولا با نرم‌افزار پرقدرت ورد انجام می‌شود. این نرم‌افزار محصول شرکت ماکروسافت بوده و دارای قابلیت‌های بی‌شماری است. توجه داشته باشید نرم‌افزار ورد نسخه 2007 و 2010 مشابه نسخه 2013 و حتی نسخه‌های آتی آن است و اگر آموزش‌های لازم مربوط به هر یک از این نسخه‌ها را مطالعه کنید، با سایر نسخه‌ها نیز می‌توانید کار خود را پیش ببرید. مقالات و آموزش‌های بسیاری در این زمینه به زبان‌های مختلف موجود است، ولی می‌توانید از این سایت برای آموزش اولیه صفحه‌آرایی کتاب استفاده کنید. از این لینک نیز می‌توانید آموزش ویدیویی ورد 2019 را هم مشاهده کنید. هم‌چنین برای صفحه‌آرایی حرفه‌ای کتاب‌هایی با گرافیک بالا نرم‌افزار ایندیزاین محصول شرکت ادوب مورد استفاده قرار می‌گیرد. آموزش ویدیویی این نرم‌افزار نیز در اینترنت موجود است، ولی این لینک برای نمونه به شما پیشنهاد می‌شود.
نویسنده: فرهاد ناجی